Valcarderako Hilobiaren memoriagunea

 

Bardeako toki horretara 1936ko abuztuaren 23an 53 preso eraman zituzten Iruñeko Presondegi Probintzialetik, itxuraz aske uzteko. Preso gehienek Iruñean zuten jatorria eta hiriko taldeko errepublikano nagusiko kide ziren. Baina eraildako presoen artean baziren beste herri batzuetakoak ere, Auritzekoak, Larragakoak, Obanoskoak eta Alesbeskoak. Haietako bakar batek lortu zuen borreroengandik ihes egitea, Honorino Artetak alegia. Ikerketa historikoek ateratzearen izaera sinbolikoa jarri dute agerian; altxamendu militarrean inplikaturik egon ziren indarren bategitea lortu nahi izan zuen prozesio erlijioso handi bat egin zen...

Valcarderako hilobia 1959an ireki zen, ahaideei horren berri eman gabe eta beraien baimenik gabe, gorpuzkiak Erorien Haranera eramateko helburuarekin. Halaber, hara eraman zituzten Nafarroako beste herri batzuetako pertsona erailen gorpuzkiak. Franco hil eta gero, ahaideak antolatu egin ziren beraienak ziren gorpuzkiak eskatzeko, eta, 1979an, Nafarroara eramateko baimena lortu zuten Cuelgamurosen gaur arte egin den exhumazio bakarrean. Halere, oraindik ez da jakin itzuleran non hobiratu zituzten azkenean eta horrek errepresaliatu talde hau bortxazko desagerpenen ondorioen ikur bihurtu du.